Achterliggende idee

Intro

De opleiding tot ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting heeft als doel mensen die langdurige in armoede leven, te betrekken bij de bestrijding van armoede en daarmee gepaard gaande sociale uitsluiting. Armoedebestrijding met en voor mensen in armoede.

De wildgroei van uitspraken over “ervaringsdeskundigheid” maakt het nodig om het kaf van het koren te scheiden. De groeiende aandacht voor ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid hangt nauw samen met de snelle veranderingen van de verzorgingsstaat. Het hele “sociale domein” wordt op de schop genomen.

Beleidsmakers en managers sociaal domein zien in ervaringsdeskundigen niet alleen aanjagers van de veranderingen van de verzorgingsstaat maar ook mede-uitvoerders. Steeds meer ervaringsdeskundigen worden betrokken en zijn beroepsmatig actief.

Daarom is het goed om de rol van ervaringsdeskundigen scherp af te bakenen van andere professionals en van de rol van vrijwilligers die hun ervaringskennis inzetten.

Niet alleen met lotgenoten

Ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting richten zich niet alleen op mensen in armoede en sociaal uitgeslotenen. Als katalysator van de kanteling van het sociale domein. Ook werken ervaringsdeskundigen met professionals, beleidsmensen, politici en bestuurders die deze mensen begeleiden en ondersteunen in zorg, welzijn, werk/inkomen, onderwijs.
Ervaringsdeskundigen zoeken in de samenwerking met deze professionals, bestuurders en beleidsmakers naar manieren om mensen in armoede minder vanuit de dictaten en de hokjesgeest van de systeemwereld te benaderen en meer vanuit de leef- en belevingswereld van deze mensen zelf.

Deze rol en functie van ervaringsdeskundigen – het overbruggen van de kloof tussen de werkelijkheid van de systeemwereld van professionals, beleidsmakers en bestuurders aan de ene kant en de werkelijkheid van mensen die langdurig in armoede leven aan de andere kant – is helaas bittere noodzaak. Temeer omdat in “het systeem” een onvermogen bestaat om mensen in te sluiten, te verleiden en in staat te stellen regie over het eigen leven te voeren.

Beroepstaken ervaringsdeskundige

In de meerjarige opleiding van COEVA worden de aspirant professionele ervaringsdeskundigen voorbereid op het uitoefenen van beroepstaken. Bij COEVA onderscheiden we drie beroepstaken.
Daarbij heeft COEVA zich laten inspireren door De Link  in Vlaanderen. De Link leidt sinds de eeuwwisseling ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting op. Speciale aandacht hebben we voor de “kloventheorie” die door De Link is ontwikkeld. Deze theorie geeft inzicht in de mechanismen van sociale uitsluiting bij langdurige armoede.

1. Ondersteunen van individuele ontwikkelingsprocessen

Via methoden van activering worden aspirant-ervaringsdeskundigen bij hun ontwikkeling ondersteund van een afwachtende (klant, claimer en klager) naar een ondernemende burger volgens het principe ‘practice what you preach’. Dus zo dat daarbij recht wordt gedaan aan de ambities, talenten en mogelijkheden van de ander. Ervaringsdeskundigen ondersteunen arme mensen individueel, maar ook in groepen. De eigen ervaringen zetten de ervaringsdeskundigen zo in dat die er voor de anderen toe doen.

2. Bevorderen van ontwikkelingsgerichte welzijn, arbeidstoeleiding en zorg.

Ervaringsdeskundigen kunnen onderscheiden wanneer en hoe werkwijzen en interventies belemmerend of bevorderlijk zijn voor de ontwikkeling en empowerment van mensen in langdurige armoede; zij kunnen daarover een gesprek aangaan met collega’s. Bovendien zijn zij toegerust om mensen in armoede te betrekken bij collectieve ontwikkel trajecten en kunnen zij collega’s hierin adviseren.

3. Bevorderen van emancipatie en het creëren van maatschappelijke kansen.

Ervaringsdeskundigen kennen voorbeelden (en zijn in staat die op het juiste moment in te zetten) van actie-, netwerk- en participatiemethoden om emancipatie en maatschappelijke participatie van mensen in armoede te bevorderen. Ook traceren en benoemen ervaringsdeskundigen vormen van sociale uitsluiting zoals racisme, stigmatisering en discriminatie en leveren zij een bijdrage aan de bestrijding ervan.

Er is een kanteling gaande

Professionals, hun managers, ambtenaren, bestuurders en opleiders leren om sociale uitdagingen te tackelen samen met mensen die in een precaire situatie leven en of verkeren. Dus niet meer aanbod gericht en niet meer van boven af ( top down) door professionals. Niet meer praten over en handelen voor mensen, maar praten met en handelen met de mensen samen. Of zoals COEVA zegt, van binnenuit (vanuit de leef- en belevingswereld), van onder op en samen met de betrokkenen.

Ervaringsdeskundigheid lijkt dan het ei van Columbus. De ervaring, wijsheid en competenties van mensen die in een precaire situatie leven (of hebben geleefd) worden steeds vaker gewaardeerd en benut.

Ervaringsdeskundigheid kom je anno nu overal tegen. Iedereen lijkt opeens ervaringsdeskundig te zijn. De professional, de ambtenaar, de dominee en imam, de portier en de professor en in toenemende mate, de vrijwilliger.
Ze zijn actief als buddy, als belangenbehartiger of zetten eigen levenservaring in tijdens professionele ondersteuningstrajecten. Ervaringsdeskundigen zijn present– veelal als vrijwilliger – onder mensen met verward gedrag, eenzaamheid en kampend met armoede. Of ze zijn organisator en mentor van lotgenootgroepen. En, last but not least, er zijn er ook bij die van hun ervaringsdeskundigheid een beroep maken. In die beroepsrol worden ervaringsdeskundigen uitgenodigd zich te bemoeien – op verschillende niveaus van beleid tot uitvoering – met de verandering van leef-en werkomstandigheden van mensen in precaire situaties. Daarbij vervullen de beroepsmatige ervaringsdeskundigen allerlei rollen: die van bruggenbouwer (tussen leefwereld en systeem), van ondersteuner, veranderaar, kritische praktijkontwikkelaar en rolmodel.

Ervaringskennis of ervaringsdeskundigheid

Iedereen maakt wel wat mee en heeft dus ervaringen. Door daarover te reflecteren ontstaat er persoonlijke ervaringskennis. Als die ervaringskennis vervolgens gedeeld wordt, ontstaat er een gedeelde ervaringskennis.

Wie een stapje verder zet dan reflecteren over eigen ervaringen en leert om deze kennis ook te benutten om anderen te ondersteunen in hun emancipatie en empowering, wordt ervaringsdeskundige genoemd. Professionele ervaringsdeskundigen brengen hun ervaringskennis in en verbinden deze met lotgenoten waardoor nieuwe en vernieuwende inzichten en handelingsperspectieven ontstaan. Daarmee zijn zij ook mede-dragers van vakkennis in het sociale domein en mede-dragers van wetenschappelijke kennis. Dat omdat zij met ‘de doorleefdheid van hun ervaringskennis’ verbinding zoeken met de werkzaamheid van vakkennis en verklaringskracht van wetenschappelijke kennis.