1. Inleiding

2. Leergeld

Terugblik op het eerste en tweede jaar 2016-2017; 2017-2018

In de voorbereidingen en in het eerste twee jaren van de opleiding is een fraaie prestatie geleverd. Zo zijn er zeventien studenten gestart in plaats van de ingeschatte (en begrote) tien studenten. Van de zeventien volgen nog tien studenten de opleiding in het tweede schooljaar. De “afzwaaiers” zijn afgehaakt vanwege het niet matchende niveau, privé-omstandigheden of vanwege hun beperkte fysieke en mentale conditie.

Lokale overheden – als ondersteuner en inkoper van opleidingsplaatsen – zijn aangehaakt. Niet onbelangrijk is dat in de ambtelijk-bestuurlijke organisatie van de gemeente Amsterdam (en andere gemeentes, zoals Haarlem, Hoorn en Amstelveen) de steun voor COEVA groeiende is.

Met de gemeente Amsterdam worden gesprekken gevoerd over de inkoop van twaalf opleidingsplaatsen voor de tweede lichting. Twaalf plaatsen die direct gekoppeld zijn aan praktijken in de ontwikkelingswijken van Amsterdam. Dit moet zorgen voor leerwerkplaatsen en toekomstige (betaalde) arbeidsplaatsen voor de studenten en – niet in de laatste plaats – voor aanjagen van de urgente kanteling in het sociale domein (burger aan zet, minder specialisten, aansluiten bij de krachten in de leefwereld, potenties in gemeenschappen en wijken benutten etc.)

Tijdens de tweewekelijks werkoverleggen waarbij ook bestuursleden van COEVA betrokken zijn, worden opleiding en organisatie wordt lerend ontwikkeld. Studenten, secretariaat, bestuur en docenten ontwikkelen en verdiepen voortdurend nieuwe inhouden, werkvormen, regels, werkverdelingen en samenwerkingsvormen. In deze zin is COEVA “Kaizen” zoals dat in het Japans heet, permanent verbeterend en lerend.

Hieronder een korte samenvatting van de verbeterpunten.

2.1  Mentorschap

Iedere student heeft een mentor toegewezen gekregen. Die begeleidt bij het werkplekleren en is ook de eerste persoon waarmee de student moeilijkheden bespreekt die de voortgang van de studie belemmeren. In het licht van empowerment van de student helpen de mentoren de studenten om oude patronen (klagen, claimen, slachtoffergedrag) om te zetten in positieve rollen (ondersteuner, verbinder, ambassadeur, kritisch-positieve deelnemer en rolmodel).

2.2. Ontwikkeling opleiding: meerwaarde tandems beter benutten

De docent en de ervaringsdeskundige opleider werken samen in een tandem. In tandemverband zoeken zij de meerwaarde van de verbinding tussen de vakkennis van de docent en de ervaringskennis van de ervaringsdeskundige. Het beroep van ervaringsdeskundige draagt de belofte in zich dat op die manier in opleiding en werkveld nog een wereld te winnen is: via co-creatie armoede terugdringen met oplossingen en mogelijkheden die anders niet gevonden zouden worden.
Maar hoe werkt co-creatie precies? Hoe voorkom je dat de ene kennissoort de andere overstemt? Dat zijn vragen waarvoor het antwoord in de praktijk wordt gezocht. Uitgangspunt van zulke co-creatie is dat beide kennisbronnen ‘gelijkwaardig’ zijn en dat de gezamenlijke waarde ‘werkende weg’ (emergent) gestalte krijgt. Voorwaarde is erkenning van het belang van ervaringsdeskundigheid, zowel van de kant van de professionals als van de ervaringsdeskundigen. Studenten zijn nog volop bezig te leren wat de waarde van hun ervaringskennis is en hoe ze die optimaal kunnen inzetten. Ook docenten zijn nog volop aan het leren hoe ze die kennisbron kunnen verbinden met hun praktische en theoretische vakkennis.

In het derde leerjaar komt het primaat te liggen bij het handelen van de ervaringsdeskundige. Vraagstukken van armoede en sociale uitsluiting worden allereerst vanuit het perspectief van de krachten in de leefwereld benaderd. De studenten zijn daarbij zelf in de lead. Via groepsopdrachten en een individuele eindopdracht onderzoeken zij hoe recht gedaan kan worden aan het belang van ervaringskennis. Ook zoeken ze naar manieren waardoor een mix van ervarings- en vakdeskundigheid vruchtbaar wordt. Welke gespreks- en overlegvormen vraagt dat? Waar is dat in goede praktijken al volop aan de gang? Wat zijn de condities om zodanig met elkaar in contact te komen dat er vertrouwen ontstaat en uiteindelijk duurzame wederkerigheid tussen professionals en ervaringsdeskundigen? In hun onderzoek besteden de studenten ook aandacht aan de praktijk op school: hoe kan de klas omgevormd worden tot een groep van waaruit de studenten samen aan vraagstukken van het beroep ervaringsdeskundige werken? Hoe kunnen docenten dat leerproces ondersteunen en faciliteren, zonder het ‘over te nemen’?

2.3. Ontwikkeling opleiding: co-creatie

Co-creatie kan in de vorm van tandems gestalte krijgen (door middel van samenwerking een-op-een tussen een ervaringsdeskundige en een beroepskracht). Zo’n ‘bondje’ veronderstelt wederzijdse erkenning, vertrouwen en wederkerigheid. Dat is een streven dat ‘vanzelf’ gerealiseerd wordt. Er is weinig ‘zeker weten’ over hoe dat moet. Omdat niemand zeker weet hoe vruchtbare samenwerking en co-creatie tot stand kan komen, vormt ‘onzeker weten’ het vertrekpunt. Daar moet de student (aspirant-ervaringsdeskundige) aan kunnen wennen: wat heeft hij of zij nodig om zich gesteund te voelen bij het verwerven van zelfvertrouwen? De eerste twee jaar van de opleiding spelen docenten en in het bijzonder de mentor een belangrijke rol bij dat ‘wennen’. In het derde jaar zullen in toenemende mate medestudenten en mensen in hun praktijk van werkplekleren die rol van ondersteuner innemen. Dat vereist een actieve rol van de student: hoe kan ik die claims op anderen, dat zij zekerheid (oplossingen) moeten verschaffen, omzetten in inclusieve zelfverzekerdheid? Dat betekent dat je ‘het’ (steun krijgen en geven) meer in wederkerige relaties leert invullen. Doel is immers dat je zelf een vertrouwenspersoon of rolmodel wordt die anderen helpt om mee te doen en eigen kracht te (her)vinden.

Co-creatie vindt niet per se in veilige situaties plaats, waarin ieder je wel gezind is. Je krijgt als ervaringsdeskundige ook te maken met mensen die je wantrouwen en zelfs afwijzen. Dat kunnen ‘klanten’ zijn (zoals je zelf als klant wantrouwend en afwijzend kon reageren), maar ook beroepskrachten in de praktijk die jouw beroep niet erkennen of die je als een bedreiging voor het voortbestaan van hun eigen beroep zien.

Co-creatie vindt ook niet per se plaats in een-op-een-situaties. Studenten moeten wennen om groepsgewijs, in vergaderingen, werkgroepen, praktijken, hun ervaringsdeskundigheid in te zetten. Dat veronderstelt dat je je krachtig kan presenteren, zodat de andere deelnemers het belang van je bijdrage snappen. Zodat ze op den duur je gaan waarderen en bereid zijn als collega’s van je krachten en diensten gebruik te maken. Dat veronderstelt dat studenten moeten leren aantrekkelijk te worden. Het oude repertoire dat sommigen zich als klant eigen hadden gemaakt vormt daarvoor een belemmering: afwachten, boos worden, klagen en de verantwoordelijkheid afschuiven. Hoe kun je zulke gedragingen inwisselen voor inclusieve? De studenten hebben daar aan het begin van het derde jaar daarvoor zelf een aantal leerpunten benoemd:

• Goed onderbouwd feedback kunnen geven aan elkaar in de projectgroep.
• Pas op de plaats maken, eerst de feiten kennen.
• Respect, zonder oordeel, ieder in zijn/haar waarde laten.
• Goed met verschillen kunnen omgaan. De kracht van de verschillen zien, ervaren en benutten.
• Groepskracht bewaken, versterken. Elementen van groepskracht: emotionele kracht, kracht van procedures.

Alleen zo kunnen studenten leren door samen te werken waarde toe te voegen. Allen zo kunnen ze leren zo aantrekkelijk te zijn, dat hun ervaringskennis bijdraagt aan de vorming van oplossingen en mogelijkheden

2.4. Ontwikkeling opleiding: waarde van certificaat en diploma

Uiteraard werkt COEVA vanuit een functieprofiel, zodat de praktijkplek en de student weten waar ze aan toe zijn. Dat functieprofiel is afgeleid van het leerplan voor de ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting. Dat leerplan is samen met de andere EDASU-opleidingen ontwikkeld. Het beschrijft de eindtermen van de opleiding, uitgesplitst in rollen, kerntaken en competenties van de ervaringsdeskundige. Daarop is ook het stelsel van tussentijdse en eindbeoordelingen gebaseerd. We gaan de beoordeling van de individuele kwaliteiten in het derde jaar zo inrichten, dat elke student met een ‘masterproof’ afstudeert. Dat omvat een individueel afstudeerwerkstuk, een presentatie aan betrokkenen in de praktijk en (ervarings)deskundigen en een verantwoording van het proces hoe dit resultaat bereikt is. Dit alles verantwoord vanuit de verplichte eindtermen van het functieprofiel. De kwaliteiten van een student worden omschreven in relatie tot dit functieprofiel, dat is afgeleid van het leerplan. Met een certificaat als afstudeerdocument. De opleiding in Amsterdam is vooralsnog geen erkende opleiding. Het ontbreken van deze erkenning blijft een stevig beroep doen op het doorzettingsvermogen van iedereen die bij het COEVA-initiatief betrokken is, waaronder niet in de laatste plaats de studenten. Bij de studenten gaat het uiteraard om het arbeidsmarktperspectief.

De Amsterdamse opleiding kiest vooralsnog voor deze route richting een ‘civiel effect’ (d.w.z. erkenning door het werkveld van de waarde van het certificaat). Die wijkt af van de route die het Groningse, Utrechtse en Eindhovense initiatief hebben gekozen. Amsterdam heeft de opleiding in een stichting ondergebracht, los van een ROC. Dit biedt speelruimte voor een co-creatieve invulling van de beroepsopleiding van ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting. Samen met praktijkpartners.

2.5 Organisatorische condities: learning by doing

Ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting werken outreachend. Ze leggen verbindingen, met bewoners die ze veelal vanuit hun eigen leefwereld kennen of herkennen. Ze werken oplossings- en contextgericht. Ze zijn present bij bewoner en buurt, volgen de bewoner als dat kan, bieden ondersteuning waar nodig, laten zich niet leiden door procedures, doorbreken zo nodig grenzen, werken effectief samen met bewoners en professionals en zorgen dat ze voldoende handelingsruimte hebben. Ze nemen niet direct genoegen met een ‘nee’ vanuit de regels van de systeemwereld. Ze gaan op zoek naar “scharrelruimte”. Ze zijn “specialist van het alledaagse leven” en voorkomen zoveel mogelijk dat vraagstukken of problemen zo uitgroeien dat vakspecialisten nodig zijn.

Gelijk op met de professionele ervaringsdeskundige ontwikkelen zich ook de krachten en instanties die hen ondersteunen, in dienst nemen en met hen samen gaan werken. Ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting voegen zich niet naar de organisatieprincipes van de systeemwereld. Zo streven ze niet naar consequent zijn, laat staan dat ze hun handelen laten leiden door uniforme regels en protocollen. Ze laten altijd ruimte voor maatwerk, omdat ze weten dat (de omstandigheden van) elke mens uniek is. Ze vertrekken vanuit een besef van verschillen en (dus) vanuit pluriformiteit. Dat vraagt een andere manier van werken dan de vigerende benaderingen, die gebaseerd zijn op ‘zeker weten’ en van buiten en bovenaf, opgedeeld in specialistische disciplines, via planning and control problemen te lijf gaan. Organisaties als COEVA koesteren het ‘onzeker weten’, weten goed met onzekerheid om te gaan en zijn goed in processen waarbij samen met de direct betrokkenen oplossingen en mogelijkheden gezocht worden. Dat zoeken gebeurt op de tast, waarbij alle zintuigen, alle kennis en alle creativiteit van alle deelnemers benut worden.

Die processen kenmerken zich door learning-by-doing. Ze werken vanuit het BOS-principe: van Binnenuit, van Onderaf en Samen. Van binnenuit betekent dat ze niet het adagium van de Master of Business Administration volgen: je bent deel van het probleem óf je bent deel van de oplossing. Wat ze in plaats daarvan volgen is het adagium: als je geen deel bent van het probleem, kun je ook geen deel uitmaken van de oplossing. Ze stellen zich niet buiten of boven het probleem, maar maken er deel van uit. Zodoende kan van onderop, vanuit de behoeften van de betrokken bewoner(s), en samen, in co-creatie tussen vakdeskundigen en ervaringsdeskundigen, naar oplossingen gezocht worden.

3. Het Derde Jaar: 2018 – 2019

3.1. Het lesprogramma van het derde jaar

Kernpunten aanpak lesprogramma.

Het lesprogramma voor het derde jaar kent een switch ten opzichte van het meer aanbodgerichte programma van de eerste twee jaren:

• De studenten worden verantwoordelijk voor hun leerproces. De sturing van het eigen leerproces verschuift meer naar de student. Het is in de eerste plaats hun zaak. Dat heeft gevolgen voor de interactie tussen student en docent en voor de didactiek.
• De hoofdtaak van de docent is een bijdrage te leveren aan het leerproces waar de studenten zelf regie over voeren. De aandacht van de docent gaat meer uit naar de het leerproces dan naar het aanbieden van inhouden (vakken enz.)
• De studenten gaan werken met opdrachten. Leren van opdrachten is een effectieve aanpak om studenten voor te bereiden op de latere beroepspraktijk als ervaringsdeskundige. De inhoud van de opdrachten is afgeleid van het leerplan en het functieprofiel van de ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting. Met levensechte opdrachten geven de docenten richting aan het leren van de studenten.
• Opdrachten. De opdrachten zijn afgeleid van de gewenste leerresultaten. De opdrachten die worden ingezet zijn beroepsecht, zijn consistent geconfigureerd (d.w.z. afgeleid van de leerdoelen in het leerplan) en bevorderen de zelfstandigheid (zelfregie) van de studenten. De opdrachten laten studenten leren wat geleerd moet worden, namelijk het kunnen uitvoeren van de beroepstaken als ervaringsdeskundige en het kunnen vervullen van de beroepsrollen zoals deze zijn vastgelegd in het functieprofiel van de opleiding.
• Rollen docent. De docent helpt de student om van de uitvoering van de opdrachten te leren. De docent helpt met gerichte instructie, verheldering, training en demonstratie. En via feedback en beoordeling van (tussen)producten van studenten.

De docent spreekt de student aan op het uitvoeren van de opdracht. De student spreekt de docent aan op de hulp die nodig is om de uitvoering te leren en van de uitvoering te leren. Dat gebeurt niet via een zodanige claim, dat de docent (weer) hoofdverantwoordelijk voor een goed resultaat wordt, maar via gerichte vragen. Die verzoeken worden onderbouwd met een context: waaruit blijkt dat studenten zijn vastgelopen? Welke stappen hebben ze zelf ondernomen om los te komen?

De docenten zijn deskundig in het construeren van zinvolle en uitdagende opdrachten. Hun didactische inbreng vloeit voort uit het werken met opdrachten en bestaat uit coachen, feedback geven, beoordelen. Inhouden (voorzeggen) dragen ze niet meer over. Wat dat betreft zitten de actief op hun handen.

• Inzet didactische elementen. We zullen didactische begeleiding- en werkvormen inzetten die passen bij deze aanpak. Workshops, gastcolleges van ervaringsdeskundigen uit de concrete beroepspraktijk, intervisiegroepen, gezamenlijke uitvoering van projecten door studenten, tandemwerken door studenten.
• Assessment en examinering. Kern van de examinering is het afleggen van een proeve van bekwaamheid. Bij de examinering worden deskundigen uit het werkveld als beoordelaars betrokken.
• Leerplan en leerlijnen. De opleiding heeft samen met docenten en studenten van de drie andere opleidingen in Nederland een leerplan opgesteld voor ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting. Dit Leerplan en het daarvan afgeleide functieprofiel zijn leidend voor de opleiding en de examinering in het derde jaar.

3.2. Pijlers

Het derde leerjaar kent vier pijlers:

1. Portfolio en POP (Persoonlijk Ontwikkelings Plan)

Het portfolio en het persoonlijk ontwikkelingsplan zijn samen een pijler die de basis vormt voor het persoonlijk vormgeven, inrichten, evalueren van het eigen leer- en ontwikkelproces van en door de studenten. De kracht van het eigen levensverhaal en andere persoonlijke hulpbronnen vinden hier hun plek voor de verdere ontwikkeling van de student.

2. GroepsOntwikkelingsPlan (GOP)

Er is nog meer aandacht voor collectieve en groepsleerprocessen van de studenten dan in de eerste twee studiejaren. De studenten leren samen te plannen, taken te verdelen, besluiten te nemen. Ze leren zo tot gezamenlijke beroepsproducten te komen. Dit sluit aan bij hun beroepspraktijk en bij de beroepstaken die de studenten moeten kunnen uitvoeren om te voldoen aan de vereiste bekwaamheden. Het GroepsOntwikkelingsPlan is gemaakt op basis van de vier principes die de gewenste leerresultaten moeten garanderen: gelijke deelname, individuele aanspreekbaarheid, positieve wederzijdse afhankelijkheid, en simultane interactie (GIPS ).

3. Vakinhoudelijke pijlers

Deze bestaan uit twee clusters,

• een cluster Communicatie en omgang, en
• een cluster Maatschappijleer en recht.

Het cluster Communicatie en omgang bestaat uit de onderdelen communicatie, expressie en omgangskunde.

Het Cluster maatschappijleer en recht bestaat uit de onderdelen maatschappijleer, recht en beroepsvaardigheden. Deze vakken worden ondersteunend en niet leidend aangeboden bij het werken aan de opdrachten.

4. De vierde pijler is het praktijkleren

Alle studenten oefenen op praktijkplekken met opdrachten die voortvloeien uit het functieprofiel en het POP. In het tweede jaar was het onderwijs al sterk praktijkgericht, via supervisie, casusbesprekingen, methodieklessen en trainen en bespreken van werknemersvaardigheden. Praktijkbegeleiding gebeurde individueel en in groepen. Thema’s uit de praktijk werden opgenomen in de programma’s van de verschillende vakken. Dit gaat zo door in het derde leerjaar.

Vanuit de organisaties die praktijkleerplekken aanbieden wordt ook praktijkbegeleiding aangeboden. Er is regelmatig overleg tussen stage-biedende organisaties en COEVA. Overigens spreken wij bewust van praktijkleerplekken en niet van stage.

In het document over praktijkleren motiveren we dit als volgt:

‘We zijn in een co-creatief proces met studenten, inkopers, docenten en praktijkinstellingen hard zoekende naar de posities die opgeleide ervaringsdeskundigen in de praktijk in kunnen nemen. Omdat we dit nog lang niet weten hebben we ook nog geen vast omschreven stagetrajecten. We weten zeker dat studenten praktijkervaring op moeten doen, maar in een nieuw beroep dat nog niet voldoende is uitgekristalliseerd. Daarom spreken wij in onze stukken liever van ‘praktijkleren’ en niet van stage. Stage loop je immers bij mensen die een bepaald vak al goed beheersen en die beroepshouding, kennis en vaardigheden kunnen doorgeven aan nieuwkomers binnen dat beroep. Dit is bij opgeleide ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting nog nauwelijks het geval.’

5. Extra mogelijkheid – REN vakken

De ervaring leert dat de Nederlandse taalbeheersing extra aandacht en ondersteuning vraagt. De opleiding kan deze ondersteuning slechts in in beperkte mate faciliteren.

De vakken Engels en Rekenen zullen facultatief, buiten het curriculum worden aangeboden.

6. Werkwijze

In het lesprogramma van het derde jaar wordt wederom gewerkt met de tandemconstructie. Dat wil zeggen dat een docent en een ervaringsdeskundige samen opleiden.

4. Bestuur

COEVA is een coöperatie in wording. In het derde jaar worden processen van beleidsontwikkeling, besluitvorming en uitvoering hierop ingericht.

Van de voorgenomen inrichting van de Ontwikkelgroep (OG) in het tweede jaar – om onder andere de ambitie verder te realiseren – is afgezien vanwege te hoge werkbelasting van docenten en studenten. Evenwel wordt deze ambitie niet over boord gegooid.

Conform de statuten van COEVA is een LV (ledenvergadering) het opdracht-gevende orgaan. De LV stelt het bestuur aan en zet de beleidslijnen uit die door het secretariaat & praktijkbureau nader worden uitgewerkt en uitgevoerd. Het secretariaat draagt hierbij zorg dat de LV ook kan monitoren op de prestaties – de kwaliteit van de uitwerking van hetgeen de LV aan beleid heeft vastgesteld.

Studenten, docenten en de secretariële medewerkers worden derhalve in het derde schooljaar uitgenodigd lid te worden van de coöperatie.

Zolang een Ledenvergadering van COEVA nog geen realiteit is, draagt het huidige bestuur de eindverantwoordelijkheid, zowel op inhoud (prestatieafspraken met co-financiers en inkopers van opleidingsplekken) als op het gebied van financiën.

Het bestuur is in 2018 versterkt met Esma Curuk.

5. Secretariaat & praktijkbureau (SPB)

In schema taken en verantwoordelijkheden van het secretariaat & praktijkbureau (SPB). Voor het secretariaat & praktijkbureau is 16 uur per week beschikbaar.

6. Toekomst-muziek

De ambities van COEVA zijn groot. We zijn vertrokken vanuit de vraag:

Waarom lukt het zo slecht om langdurige, structurele armoede op te lossen?

We kwamen er al snel achter dat dat samenhangt met de vraag:

Waarom lukt het zo slecht om een sociale omgeving rond mensen die leiden onder langdurige armoede en sociale uitsluiting te maken die niet broos maar duurzaam is?

De kanteling in het sociale domein naar praten en handelen mét arme mensen is niet met een druk op de knop te regelen. Dat vergt wel wat. Veel werk, maar vooral een andere manier van werken. Andere vragen ook. Veel weten we al. Zo is alom bekend waarom de sociale infrastructuren in sommige wijken zo broos, kwetsbaar en weinig duurzaam en veerkrachtig zijn. Het antwoord op deze vraag is bekend: individualisering, digitalisering maar vooral ook de verkokering in het sociale domein met al haar eilandjes en koningen daarop met specifieke belangen en bovenal een professionele wereld die tot een systeemwereld is verworden van specialismen, losse adhoc- en carrousselinitiatieven, waarin de rationele logica dominant is en niet een relationele logica.

We zijn bij COEVA geen hemelbestormers. De transitie die urgent is en alom wordt geambieerd, zullen we stap voor stap – in een proces – moeten realiseren. Niet vanaf al die eilandjes in het veld en in de wijken, maar op een gedeeld platform van mensen die willen denken en handelen vanuit de wensen en behoeften van mensen die in precaire posities verkeren. Een belangrijke en noodzakelijke katalysator van die kanteling is volgens ons de professionele ervaringsdeskundige. Zij zijn onmisbaar bij het vinden van het antwoord op de vraag hoe sociale structuren als vangnet en springplank kunnen dienen voor bewoners die niet of in geringe mate deelnemen aan de samenleving.

We hanteren daarbij een aantal uitgangspunten. Het gaat om uitgangspunten die ons in staat te stellen voort te bouwen op beschikbare en bewezen praktijken in de wijk. We verwachten dat zo – in co-creatie –de verborgen potenties in de wijk ontdekt, gewaardeerd en benut worden. We spreken over verborgen potenties (hoewel die vaak al wel bekend zijn), want lang telde maatschappelijk rendement in de rationele systeemlogica niet mee, omdat het onmeetbaar was.

Professionele ervaringsdeskundigen zijn hard nodig. Samen met andere professionals en bewoners kunnen zij invulling geven aan bovenstaande principes. Wat de studenten vooral vanuit COEVA leren (resultaten) is welke processen nodig zijn om armoede te bestrijden. Dat vereist dat de kanteling van het sociale domein (van praten en handelen over naar praten en handelen met mensen in precaire situaties) tot een succes wordt gemaakt. Omdat ze op voorhand nooit weten wat effectief is, moeten ze risico’s leren nemen en vertrouwen hebben dat de dingen een goede keer nemen. En als dat niet meteen gebeurt, moeten ze er snel genoeg bij zijn om weer wat anders te proberen zodat met trial-and-error, stukje bij beetje, de zaak niet van kwaad naar erger gaat maar de goede kant uit beweegt. Dat vraagt nabijheid en alertheid van hen, terwijl ze tegelijkertijd ook over de incidenten heen moeten kunnen kijken op zoek naar verbinding en het gemeenschappelijke. Die combinatie van eigenschappen maakt hen witte raven in een wereld vol met klanten en functionarissen. Dat geldt ook voor de docenten en de praktijkbegeleiders in de diverse werkvelden: ook die zijn rolmodel voor deze transities, ook zij voldoen aan ‘practice what you preach’.